روش نمونه برداری از خاک برای تجزیه آزمایشگاهی

راهنمای نحوه نمونه برداری از خاک مزرعه برای تجزیه آزمایشگاهی ( آزمایشگاه حاصلخیزی و شیمی خاک )
مقدمه :
اطلاع از میزان مواد غذایی و حاصلخیزی خاک و همچنین شناسایی کمبودهای آن از عوامل مهم در کشاورزی نوین و پایدار است. ارزیابی و شناخت میزان باروری یک زمین زراعی ، انتخاب زراعت مناسب و مصرف متعادل کودهای شیمیایی و حیوانی سبب موفقیت در تولید بهینه محصولات زراعی می شود. در این راستا از آزمون خاک به منظور تعیین مقدار عناصر غذایی قابل استفاده گیاه در خاک استفاده می شود و بر اساس نتایج به دست آمده می توان توصیه کودی مناسب را اعمال نمود.در این صورت علاوه بر افزایش عملکرد محصول و کاهش آلودگی محیط زیست از هزینه های اضافی نیز کاسته خواهد شد. آزمون خاک یک روش سریع ، کم خرج و دقیق است و چنانچه نمونه برداری به درستی و مطابق با موارد بیان شده زیر انجام شود می توان توصیه کودی مناسب را در مورد مصرف بهینه عناصر غذایی ماکرو و میکرو ارایه کرد. آزمایش خاک شامل سه مرحله اصلی می باشد :
• جمع آوری نمونه
• تجزیه نمونه
• تفسیر نتایج
در بین این مراحل احتمال دارد نمونه گیری پر خطا ترین مرحله از آزمون خاک باشد. وسایل مورد نیاز برای نمونه برداری عبارتند از : سطل ، بیل یا اوگر ، کیسه پلاستیکی ، متر ، قلم ، پارچه یا گونی تمییز برای مخلوط نمودن خاک.
نکات مهم در رابطه با نمونه برداری از خاک :
1- نتایج آزمایشگاهی بستگی کامل به دقت و کیفیت نمونه برداری در مزرعه خواهد داشت.
2- بهترین زمان نمونه برداری از خاک مزرعه در مورد گیاهان زراعی قبل از کشت گیاه است.
3- نمونه خاکی که به آزمایشگاه ارسال می شود باید نمایانگر واقعی زمینی باشد که نمونه برداری از آن به عمل آمده و به همین جهت باید از قبل زمین از لحاظ بافت خاک ( ریزی و درشتی ذرات آن ) شیب ، پستی و بلندی ، رنگ ، تناوب و نوع محصول به قطعات یکنواخت تقسیم بندی شود، سپس با توجه به موارد بالا از هر قطعه به طور جداگانه نمونه برداری انجام گیرد.
4- از زمین های زراعی بالای ده هکتار بهتر است دو الی سه نمونه تهیه شود.
5- عمق نمونه برداری خاک بستگی به نوع محصول و عمق شخم دارد و به طور کلی برای محصولات صیفی و شتوی عمق نمونه برداری از صفر الی بیست و صفر الی سی سانتی متر سطح خاک است. به عبارت دیگر نمونه خاک باید از محل فعالیت ریشه گیاه تهیه شود. در مورد باغات میوه دو نمونه یکی از سطح خاک تا عمق سی سانتی متر و دیگری از عمق 30 تا 60 سانتی متر به طور جداگانه تهیه می شود.
6- قبل از اقدام به نمونه برداری اطمینان حاصل نمایید که سطح خاک به کودهای شیمیایی و حیوانی آغشته نباشد و خار و خاشاک و آشغال و بقایای گیاهی را از سطح نمونه برداری پاک کنید باید توجه داشت که کوچک ترین ذره کودی که در نمونه باشد نتیجه نمونه را به کامل برهم خواهد زد. از زمین هایی که از قبل کود پاشی شده باشند باید به طور جداگانه نمونه برداری کرد و مقدار و نوع کود مصرف شده نیز در کارت نمونه برداری یادداشت شود.
7- از خاک های خیلی مرطوب نباید نمونه برداری به عمل آورد مگر در شرایط استثنایی. نمونه برداری از زمین های خیلی خشک هم به واسطه سفت بودن زمین مشکل است. بهترین زمان برای نمونه گیری از خاک در پاییز و هنگام گاورو بودن زمین است.
8- توجه شود وسایل و ظروفی که برای تهیه نمونه به کار می روند باید به طور کامل تمییز باشند ، مانند بیل نمونه برداری و یا سطل نباید زنگ زده و یا آلوده به کودهای شیمیایی و حیوانی و یا به خاک مزرعه دیگر آغشته باشند. بعد از هر بار نمونه گیری وسایل را تا حد امکان پاک کرده و سپس اقدام به نمونه گیری بعدی شود. به این نکته باید توجه شود که تجزیه هایی که در آزمایشگاه بر روی نمونه خاک ارسالی انجام می شود در حد میلی گرم در کیلوگرم بوده و کوچک ترین خطا در نمونه برداری و آماده سازی نمونه ها و تجزیه آن ها به خطاهای بزرگی تبدیل خواهد شد.
9- برای تهیه نمونه ترکیبی خاک باید به صورت زیگزاگ در سطح مزرعه حرکت کرده و حداقل در 8 الی 10 نقطه زمین به فواصل تقریباً مساوی نمونه های یک کیلوگرمی تهیه شود.
10- دقت شود در حین نمونه برداری و یا بعد از آن چیزهایی مانند خاکستر سیگار و امثال آن به نمونه خاک اضافه نشود.
11- نمونه گیری باید از نقاط هموار مزرعه به عمل آید. نمونه های جمع آوری شده از پستی و بلندی و کانال ها به دلیل شسته شدن یا صعود املاح و یا رسوب مواد نمی تواند نشان دهنده ماهیت واقعی خاک از نظر EC ، PH و میزان عناصر غذایی آن باشد.
نحوه نمونه گیری از خاک :

برای نمونه گیری از خاک ابتدا با بیل گودالی به عمق 30 سانتی متر در خاک حفر کرده و سپس از کنار گودال از مقطع صفر تا 30 سانتی متر یک نمونه خاک به وزن تقریبی یک کیلوگرم برداشته شود. بهتر است برای دقت بیشتر مسیر برداشت نمونه ها از حاشیه زمین انتخاب نشود و حدود یک متر فاصله رعایت شود. پس از جمع آوری و ریختن نمونه های خاک در ظرف مخصوص آن ها را بر روی یک پارچه یا نایلون تمیز ریخته تا خشک شود. خشک نمودن خاک بعد از نمونه برداری از فعالیت میکروارگانیسم های تجزیه کننده مواد آلی خاک جلوگیری می کند در نتیجه می توان برآورد دقیق تری از میزان ازت خاک داشت. لازم به ذکر است برای خشک نمودن نمونه ها نباید از وسایل حرارتی مصنوعی استفاده کرد. بعد از خشک شدن ، نمونه های جمع آوری شده را به خوبی با هم مخلوط نمایید. چنانچه در بین نمونه ها کلوخه خاک وجود داشته باشد نباید آن ها را حذف کنیم بلکه کلوخه ها را خرد کرده و سپس از مخلوط به دست آمده یک نمونه به وزن تقریب 2 کیلوگرم جدا و آن را در داخل یک کیسه پلاستیکی تمییز قرار داده و پس از نوشتن مشخصات دقیق بر روی کارت شناسایی نمونه شامل ( نام زارع ، محل مزرعه ، نام روستا و شهرستان ، مساحت قطعه ، عمق نمونه برداری ، کشت قبلی ، نوع و میزان کودی که احتمالاً مصرف شده و تاریخ نمونه برداری ) را نیز داخل کیسه پلاستیکی حاوی نمونه خاک قرار داده و درب آن را بسته و هر چه سریع تر به آزمایشگاه خاکشناسی منتقل کرد.

. منابع : مجتبی حاتمی کارشناس ارشد سازمان جهاد کشاورزی کرمانشاه
- زیتون – مجله علمی تخصصی کشاورزی – شماره 179 – 1386 تیرماه

Camberato , J . 2003 . Soil sampling and crop tissue . Colorado State University-

Self , J . 2001 . Adaptive sampling and analysis program. U. S . Departement of energy office of environment management office of science and technology.
Soltanpour , P.N 2004 . Soil sampling. Colorado State University-